Sosyal sigortaların ayırıcı ve belirleyici özelliklerinden biri zorunluluk ilkesidir.
Diğer bir anlatımla sosyal sigortalı olup olmamak, bireylerin tek taraflı olarak iradelerine bırakılmış bir karar değildir.
Buna karşın, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında zorunluluk ilkesine, "isteğe bağlı sigorta" tekniği ile istisna getirilmiştir.
İşten ayrılmış olanlar, çalışmayanlar, ev hanımları, öğrenciler gibi aktif şekilde iş hayatında olmayanlar, emeklilik haklarını elde edebilmek amacıyla isteğe bağlı sigorta primi ödeyebilmektedir. İsteğe bağlı sigorta primi ödenen süreler 4/B (Bağ-Kur) kapsamında sayılmaktadır.
İsteğe bağlı sigorta uygulaması, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası yönünden sigortalılıklarını kendi istekleriyle devam ettirerek, emeklilik için öngörülen prim ödeme gün sayılarını tamamlamalarına imkân veren bir uygulama olarak ifade edilebilir.
İsteğe bağlı sigorta prim oranı, prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık %32'sidir. Bunun % 20'si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, %20'si genel sağlık sigortası primidir. Buna göre 2024 yılı için; prime esas günlük kazanç alt sınırından kazanç beyanında bulunan bir isteğe bağlı sigortalının ödemesi gereken aylık asgari prim tutarı 6.400,80 TL'dir.
Bu kapsamda, isteğe bağlı sigortalılığın en net özelliği, sosyal sigortada zorunluluk ilkesinin aksine, bu sigortalılık ilişkisinin kurulup kurulmamasının, sigortalının iradesine bırakılmış olmasıdır. İsteğe bağlı sigortadan yaralanıp yararlanmayacağına karar vermek ya da her zaman bu sigortadan vazgeçebilmek, kişinin iradesine tabidir.
Bu kapsamda isteğe bağlı sigortalılıktan yararlanmak isteyen bireyler, belirli koşulları yerine getirmeleri hâlinde prim ödedikleri süre boyunca kendileri; ölümleri halinde ise hak sahipleri, zorunlu sosyal sigortanın uzun dönemli sigorta kollarının sağladığı tüm yardımlardan yararlanma imkânı bulacaklardır.
Türkiye'de ikamet edenler ile Türkiye'de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;
· 18 yaşını dolduran,
· 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmayan,
· Sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmayanlar,
· Kendi sigortalılıkları nedeniyle Türkiye'de sosyal güvenlik kanunlarına göre malullük veya yaşlılık aylığı almayanlar,
İsteğe bağlı sigortalı olabilmektedir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun yürürlük tarihinden önce mülga kanunlara göre isteğe bağlı sigortaya devam edenlerin herhangi bir işleme gerek kalmaksızın Kanun kapsamında isteğe bağlı sigortalılıkları devam ettirilmektedir.
İsteğe bağlı sigortalılık, müracaatın Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlar.
Örneğin, 23.10.2024 tarihinde isteğe bağlı sigortalılık başvurusunu yapan kişinin, isteğe bağlı sigortalılığı 24.10.2024 tarihinden itibaren başlayacaktır.
İlk defa isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin, örneği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan "İsteğe Bağlı Sigorta Giriş Bildirgesi" ile ikametgahlarının bulunduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine/Sosyal Güvenlik Merkezlerine giderek başvurmaları gerekmektedir.
Ek olarak e-Devlet üzerinden de online başvuru yapılması da mümkündür.
Tekrar isteğe bağlı sigortalı olmak isteyen sigortalıların ise talep dilekçesi ile Sosyal Güvenlik Kurumuna müracaatları yeterli olacaktır.
İsteğe bağlı sigortalılıktaki prime esas kazançlar ile prim ödeme gün sayıları kısa vadeli sigorta kolları bakımından dikkate alınmayacaktır.
Son olarak, isteğe bağlı sigortalılık;
· İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,
· Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
· Ölen sigortalının ölüm tarihinden,
İtibaren sona erecektir.