İşçi ile işveren arasında iş sözleşmesi yapılırken karşılıklı olarak deneme süresine ihtiyaç duyulabilir.

İşveren tarafından deneme süresine ihtiyaç duyulmasının sebeplerini, işçinin çalışma sisteminin işyerine uygunluğunu değerlendirmesi, işçinin bilgisi, yetkinlikleri, çalışkanlığı konusunda bilgi sahibi olmak istemesi gibi unsurlar oluşturabilir.

Bu sebepler işçi açısından ise işyerindeki çalışma koşullarını, işyeri kültürü ve yapılan işin kendisine uygunluğunu anlayabilmesi olarak ifade edilebilir.

Deneme süreli iş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 15. maddesinde şu şekilde hüküm altına alınmıştır:

"Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.

Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır."

İlgili hüküm uyarınca deneme süresi en fazla iki ay olabilecektir.

Buna karşın toplu iş sözleşmesi olan işyerlerinde deneme süresinin toplu iş sözleşmesi hükmüne dayanarak dört aya kadar uygulanabilmesi mümkündür.

Bireysel iş sözleşmelerinde iki aylık deneme süresi üst sınırı ifade etmekle beraber, iki aydan daha kısa deneme süresi uygulanmasında veya iş sözleşmesine deneme süresi konulmamasında bir engel bulunmamaktadır.

Deneme süresi içinde kalmak kaydıyla işçi veya işveren İş Kanunu'nun 17. maddesinde hüküm altına alınan ihbar sürelerine uymadan ve feshe bağlı tazminatlar gündeme gelmeden iş sözleşmesini bitirebilirler.

Bu durum Yargıtay kararlarında da deneme süresi içinde işçi veya işvereni, iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmadan ve tazminatsız şekilde feshedebileceği ifade edilmektedir (Yargıtay 9. HD. 02.07.2018 gün, 2017/3173 E, 2018/14254 K.).

Deneme süresinde olan işçinin Sosyal Güvenlik Kurumu'na işe giriş bildiriminin yapılması zorunluluktur. Diğer bir deyişle deneme süresinde de işçi sigortalı yapılır ve tüm yasal haklardan faydalanır.

İşçinin deneme süresinde çalıştığı gün sayısı ve prime esas kazançları mutlaka bildirilmelidir.

İşçi deneme süresi içinde olsa dahi fesih anına kadar geçen sürede oluşan ücret ve diğer tüm işçilik haklarına sahip olacaktır. Kıdem süresi ve ilerleyen süreçte gündeme gelebilecek olan kıdem tazminatının tespitinde, deneme süresi olarak işçinin işe ilk başladığı tarih dikkate alınacaktır.

Deneme süresi konulmadan iş sözleşmesinin imzalandığı ve iş ilişkisinin başladığı durumda, taraflar bildirimsiz ve tazminatsız fesih süreçlerini işletemeyeceklerdir.

Örneğin, iş sözleşmesinde deneme süresi hükmü yer almayan işçi, işyerinde bir gün çalışıp istifa ederse, tarafların iki haftalık ihbar süresine uyması gerekmektedir. İhbar sürelerine uymayan tarafın ihbar tazminatı ödemesi gerektiği unutulmamalıdır.

Son olarak emeklilik sonrası aynı işyerinde, aynı görevinde çalışmaya devam edecek olan işçiler için iş sözleşmesine yeniden deneme süresi konulması uygun olmayacaktır. Nihayetinde deneme süresi bir nevi tarafların iş ilişkisinde birbirlerini tanımalarına fırsat veren süreyi ifade etmektedir.